Koalisyon hükümeti, birden fazla parti veya siyasi gruba bağlı olan üyelerden meydana gelen karma hükümettir. Yasama meclislerinde tek bir partinin çoğunluğu elde edememesi durumunda, en çok koltuğa sahip parti başkanının kabineyi kurmak ile görevlendirilmesi bir kuraldır. Bu durumda güvenoyu alınabilmesi için başka parti ya da gruplar ile anlaşma yoluna gidilir ve koalisyon hükümeti kurulur. Günümüzde koalisyon ile yönetilen devletler arasında; Avusturya, İrlanda, Almanya, Belçika, Japonya, İsrail ve Pakistan gibi ülkeler yer almaktadır. Türkiye’nin ilk koalisyon hükümeti ise 20 Kasım 1961 yılında kurulan CHP ve AP koalisyonudur.
Türkiye’de İlk Koalisyon Hükümetinin Kurulması
Türkiye’de 12 Haziran 1961 yılında siyasi partilerin yeniden kurulmasına izin verilmiş ve hemen ertesi gün yeni partiler kurulmaya başlanmıştır. 1961 darbesi sonrasında ilk genel seçime gidilmiş ve 15 Ekim 1961’de seçimler yapılmıştır. Seçimlerde CHP dışında yeni kurulan AP, YTP ve CKMP gibi partiler de yarışmıştır. Genel seçimler öncesinde herkes CHP’nin tek başına iktidara geleceğini düşünmekteydi. Ancak sandıklar açıldığında ne CHP’nin ne de diğer partilerin tek başına iktidar olamayacağı anlaşılmıştı. Tek başına iktidar olma umutları ile 1961 genel seçimlerine giden CHP, hayal kırıklığına uğramıştı. Bu durum askeri de endişelendirmişti. Bunun nedeni ise, sağdaki partilerin vekil sayılarının toplamının CHP’yi devre dışı bırakarak koalisyon hükümeti kurmak için yeterli olmasıydı.
Cemal Gürsel’in Cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından hükümeti kurma yetkisi seçimde en çok oyu almış olan CHP’nin genel başkanı İsmet İnönü’ye verildi. CHP ve AP yöneticileri arasında yapılan ve 3 hafta süren görüşmeler sonrasında uzlaşma sağlandı ve ilk koalisyon hükümeti kuruldu.
İlk Koalisyon Hükümetinin Faaliyetleri
27 Kasım 1961 tarihli ilk koalisyon hükümetinin programını açıklayan İsmet İnönü, bu sırada hükümeti “İnkılap Hükümeti” olarak nitelendirmiştir. Koalisyonun güvenoyu öncesinde partiler içerisinde çeşitli anlaşmazlıklar baş göstermiştir. Özellikle YTP’li milletvekilleri, AP’ye yakın olanlar ve CHP’ye yakın olanlar şeklinde ayrıldılar. Bunun üzerine İsmet İnönü hükümetin programında; siyasi istikrarı koruma, partizanlığı önleme ve hürriyet nizamı içinde hızlı kalkınmanın sağlanması konularına değinmiştir. Programın okunmasının ardından koalisyon hükümeti 1 Aralık 1961 günü yapılan oylamada güvenoyu almıştır. Ancak yapılan toplantıya çoğunluğu AP’li olan 98 milletvekili katılmamıştı. Buradaki amaç, İnönü Hükümetini güçsüz göstermekti. Aslına bakılırsa toplantı sırasındaki çekimser oylar ve katılmama gibi eğilimler, ilk koalisyon hükümetinin ömrünün kısa olacağının bir göstergesidir.
Koalisyon Hükümetinin Karşılaştığı Zorluklar
Koalisyon hükümetinin göreve başlaması ile Eski DP’lilerin affı konusu gündeme gelmiştir. Bu partiler, ilgili komisyonlarını görevlendirdiler ve af konusu hararetli tartışmalara neden oldu. Ancak koalisyon hükümetini sıkıntıya sokan tek sorun af konusu değildi. Aynı zamanda doğu illerinde ki açlık ve kıtlık tehlikesi de diğer önemli sorunlardan birisidir. Yine 31 Aralık 1961 tarihinde ölen Tevfik İleri’nin 2 Ocak 1962’deki cenaze töreninde yaşanan gerginlik bir başka soruna neden olmuş, eski DP’lilerin affını isteyen grup ile polis arasında çatışma çıkmıştır.
Sonuç olarak 1950’ye kadar süren 27 yıllık CHP iktidarının ardından Türkiye, 1961 seçimleri ile ilk kez koalisyon kavramı ile tanışmıştır. Ancak kurulan ilk koalisyon hükümeti uzun süre varlık gösterememiş, 22 Şubat 1962 tarihinde, yani 1961 genel seçimlerinden 4 ay sonra Albay Talat Aydemir ve arkadaşları başarısız bir hükümet darbesine girişmişlerdir. Yine AP grubu siyasi affın Kayseri’deki DP’li mahkûmları da kapsaması konusundaki ısrar etmişlerdir. Ancak AP gurubu, AP Genel Kurulu ile CHP arasındaki anlaşmayı kabul etmeyince İsmet İnönü, 30 Mayıs 1962’de başbakanlıktan istifa etmiştir. Böylece Türkiye’nin ilk koalisyon hükümeti siyasal suçluların affı konusunda çıkan anlaşmazlık nedeniyle son bulmuştur.