Tarihimizde ilk mizah dergisi 1870 yılının 25 Kasım tarihinden itibaren Osmanlıca olarak yayınlanmaya başlamış olan Diyojen’dir. Yazarı Teodor Kasap olan mizah dergisi, ilk olarak Rumca ve Fransızca dillerinde yayınlanmıştır.
Genel anlamda Türk mizahı iki döneme ayrılmıştır. Bunlar yazılı mizah dönemi ve sözlü mizah dönemidir. 19. Yüzyılın ikinci yarısından sonra yayınlanan mizah dergileri ile başlayan yazılı mizah döneminin ilk eseri Teodor Kasap’ın çıkarmış olduğu Diyojen dergisidir.
Mizah Nedir?
Günlük hayatımızda bizi eğlendirme görevine sahip olan mizah aslında eğlendirme işlevinin arkasında başka anlamlarda taşımaktadır. Mizah yapılırken çoğunlukla arkasında verilmek istenen farklı mesajlar bulunmaktadır. İktidar karşısında, toplumsal düzene karşı gelmek isteyen sınıfların direnişi geçmişten beri mizah aracılığıyla verilen mesajlar içinde yer almıştır. Popüler kültür aracılığı ile direnişlerini kitlelere duyurmak isteyen sınıflar, uzun yıllardır mizahı bir aracı olarak kullanmışlardır.
Diyojen’in Çıkış Amacı
Yaklaşık 150 yıl öncesine dayan Türk mizah geçmişi olarak Diyojen ile başlamıştır. Diyojen ilk başlarda yalnızca haftada bir gün olarak yayınlanmıştır. 23 sayı basıldıktan sonra ise haftada iki gün olarak yayınlanmaya devam etmiştir. Başlangıçta dört sayfa olarak basılan derginin sonradan Ermenice dilinde baskıları da yayınlanmıştır. Derginin ilk sayısından itibaren tüm yayın hayatı boyunca Diyojen logosunun yer aldığı kısmın altında, “Gölge etme başka ihsan istemem” yazısı yer almıştır. Bu söz, ünlü bir filozof olan Diyojen’in İskender’e söylediği söylemdir. Derginin tüm sayılarında yer alan bu söyleminde arkasında verilmek istenen bir mesaj bulunmaktadır. İktidarın basını kısıtladığı o yıllarda bu söylem ile siyasal iktidardan basın özgürlüğüne karışmaması istenmiştir. Yani Teodor Kasap, mizah dergisi için iktidardan hiçbir maddi destek istememiştir.
Diyojen’in Mukaddime bölümünde yer alan yazılarda derginin çıkış amacı açıkça belirtilmiştir. İktidarın kararları ve eylemlerinin halk üzerinde yarattığı etkiler ve bunlar karşısında halkın iktidardan bekledikleri mizahi bir yol ile dergide ifade edilmiştir. Halkın her kesiminin dergideki yazıları anlayabilmesi için de mizah yapılırken çoğunlukla sade ve yalın bir dil kullanılmıştır.
Diyojen’de Yer Verilen Konular
Türk tarihinin ilk modern mizah örneklerine yer verilen dergi de aynı zamanda; Ebuzziya Tevfik, Nuri Bey, Namık Kemal ve Ali Bey’in imzasız yazıları da bulunmaktadır. Diyojen’de bulunan fıkra ve makaleler Teodor Kasap’ın belirlediği şekilde yazılmıştır.
Teodor Kasap dergisinde kendi çevirdiği eserlere de yer vermiştir. Derginin 62 ve 68. sayılarında Voltaire’e ait olan Mikromega isimli eseri ve yine dergini 66 ve 123. sayılarında Monte Kristo isimli romanı Fransızca dilinden Türkçeye çevirerek yayınlamıştır.
Diyojen’in yayınlandığı dönemde ki sosyal ve siyasi gelişmeler genel anlamda derginin konusunu oluşturmaktadır. İktidarın kararları, baskıları ve halk tarafından tepki gören eylemleri dergide mizahi bir dil ile anlatılmıştır. İktidara karşı mizahı bir üslup ile yer verilen konuları yüzünden yayın hayatı boyunca üç kez kapatılmıştır. İran Şahı ve onun Kerbela gezisi ile ilgili dergide yer alan bir yazı yüzünden yaklaşık bir buçuk ay kapatılan Diyojen ayrıca, farklı sayılardaki edepsizlik olarak görülen fıkraları ve iktidarı aşağılayıcı bulunan yazıları sebebiyle de geçici süreler ile kapatılmıştır.
Derginin son yayınlarında yer alan siyaset ile ilgili mizahi içerikler sebebi ile 1873 yılında yönetim tarafından yayın hayatına tamamen son verilmiştir. Mizah tarih boyunca halkın ortak dili olmuştur. Kitlelerin iktidarın baskılarına ve verdiği kararlara karşı düşünceleri, dile getiremediği istekleri ve herkes için eşitliğin olduğu bir toplum düzeni beklentileri mizah aracılığı ile dile getirilmiştir. Geçmiş yıllardan beri hangi toplumda eşitsizlik ve baskı varsa o toplumda mizah üretilmiştir