Nüfus, bir toplumun sosyo-ekonomik olarak kalkınmasında büyük rol oynayan faktörlerden birisidir. Nüfus sayımları ise bir toplumu meydana getiren fertlerin dil, din, yaş, cinsiyet ve meslek durumlarını ortaya koymaktadır. Ayrıca bu sayımlar; toplumların sosyolojik, ekonomik ve tarihi yönlerini araştırmak için de oldukça önemlidir. Tarihimizde yapılan ilk nüfus sayımı ise Osmanlı döneminde gerçekleştirilmiştir. II. Mahmut zamanında 1246 (1831) tarihinde yapılan bu nüfus sayımında kadınlar sayılmamış sadece erkek nüfus dikkate alınmıştır. Peki, Osmanlı Devleti döneminde gerçekleştirilen bu nüfus sayımının amacı neydi? Nüfus sayımında kadın nüfus neden dikkate alınmadı? İşte, bu soruların cevabı ve daha fazlası…
İlk Nüfus Sayımı Neden Yapıldı?
Osmanlı döneminde gerçekleştirilen ilk nüfus sayımının en temel amacı, II. Mahmut’un Yeniçeri Ocağı’nı kaldırılarak yerine sadece Müslüman gençlerden oluşan yeni bir ordu kurmak istemesiydi. Bu anlamda Müslim ve gayrimüslim nüfusu ortaya koymak için 1831 senesinde ilk nüfus sayımı gerçekleştirildi. Nüfus sayımı sonucunda 4 milyon erkek nüfusun varlığı tespit edildi. Ancak bu nüfus sayımının tek amacı askere alınabilecek genç erkek sayısını belirlemek değildi. Çünkü II. Mahmut, aynı zamanda ülke sınırlarının genişlemesi nedeniyle cizye alabileceği gayri Müslim sayısının da tespit edilmesini istemiştir.
- Mahmut döneminde yaşanan iç isyanlar ve devlet kurumlarındaki bozukluklar, ordu sistemi ile mali sistemde yenilikler yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Çünkü ülkenin güvenliğini sağlamak ile görevli Yeniçeri Ordusu giderek bozularak yönetime başkaldıracak duruma gelmiştir. Ayrıca bu ordu eğitimden uzaklaşmış ve devleti çeşitli sahalarda çökertmeye başlamıştı. Artık bunların önüne geçilmesi ve köklü düzenlemeler yaparak ülke nüfusunun güvenliğinin sağlanması gerekiyordu. Bu da ancak ordunun düzenlenmesi ve teknolojik yenilikler ile donatılmasıyla mümkün olacaktı. Çünkü düzensiz ve kendi başına buyruk bir ordu ile köklü yeniliklere gitmek, zaten bozulmaya başlayan sistem içerisinde imkânsız görünmekteydi.
Yeni Ordu İçin Yapılan Nüfus Sayımı Çalışmaları
Bu nedenlerle Osmanlı Devleti’nin en güçlü kurumu olmasına rağmen devlete zarar vermeye başlayan Yeniçeri Ocağı, 15-16 Haziran 1826 tarihinde lağvedilmiştir. Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması tarihe “Vak’a-i Hayriyye” olarak geçmiştir. Yine lağvedilen Yeniçeri ordusunun yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediyye” adı ile yeni bir ordu kurulmuştur. Ancak bu yeni ordunun sağlam temellere oturtulması, hem maddi hem de insan gücü bakımından yeni kaynaklara sahip olması gerekmekteydi. Bunun için de ülke genelinde askere alınabileceklerin ve vergi mükelleflerinin sayısının tespit edilmesi için birtakım değişikliklere gidildi. Mahallelerde yeni doğanların, vefat edenlerin ve gelip gidenlerin takip edilmesi görevi, Müslüman mahallelerde imamlardan alınarak muhtarlara verilmiştir. Yine bu görev, gayrimüslim mahallelerinde papazlardan alınarak kocabaşılara verilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde nüfus sayımı yüzyıllar boyunca toprak yazımı ve askerlik yapacak potansiyeli tespit etmek amacı ile yapılmıştır. Bu nedenle de kadın nüfusun sayılmasına gerek görülmemiştir. Ancak ilk nüfus sayımı sonrasında 1844 yılında yeni bir nüfus sayımı yapılmasına karar verilmiş ve 1831 sayımından farklı olarak kadın nüfus da sayılmıştır. Ayrıca bu nüfus sayımı ile nüfusun yaklaşık olarak 36 milyon olduğu saptanmıştır.
Cumhuriyetin İlanından Günümüze Nüfus Sayımı Hakkında Genel Bilgiler
Tarihimizde ilk nüfus sayımının Osmanlı döneminde 1831 senesinde yapıldığından yukarıda bahsetmiştik. Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’de ilk nüfus sayımı ise 28 Ekim 1927 tarihinde gerçekleştirilmiş, nüfusun yaklaşık olarak 13 buçuk milyon olduğu tespit edilmiştir. Bu tarihten sonra 2007 senesine kadar sonu 0 ve 5 ile biten yıllarda nüfus sayımı yapılmaya devam edilmiştir. Bu yıllarda yapılan seçimler sırasında sokağa çıkma yasağı ilan ediliyor, nüfus memurları ise tek tek evleri gezerek nüfus sayımı yapıyorlardı. Ancak 2007 yılına gelindiğinde bu eski usul terk edildi ve artık nüfus dijital ortamdaki veriler ile tespit edilmeye başlanmıştır.
Tüm bunların yanında 2018 yılı itibari ile ülkemizin nüfusunun 80 milyonu geçtiği belirlenmiştir. Ülkemizde en fazla kişinin İstanbul, en az kişinin ise Bayburt ilinde ikamet ettiği kayıtlara geçmiştir.
