Çaka Bey, tarihimizdeki ilk büyük Türk denizcisidir. Türkler, Orta Asya’dan göç ederek Anadolu’ya göç ettikleri süre zarfında denizcilik ile ilgili herhangi bir faaliyet gösterememişlerdir. Alparslan’ın Anadolu’yu fethetmesinin ardından ise pek çok Türkmen Beyi İç Anadolu’ya doğru fetihlerine devam etmişlerdir. Fetih faaliyetlerinde yer alan Afşin Bey, Orta Anadolu’da, Süleyman Bey İznik ve çevresinde savaşırken yine bir Türkmen beyi olan Çaka Bey ise İzmir ve çevresini fethetmiş, burada bir beylik kurmuştur. Bu beyliğin adı ise Çaka Beyliği’dir. İzmir ve çevresinde kurulan bu beyliğin Türk tarihindeki önemi, beyliğin kurucusu Çaka Bey’in ilk Türk denizcisi olmasından kaynaklanmaktadır. Peki, ilk Türk kaptanı Çaka Bey kimdir? Gerçekleştirdiği en önemli faaliyetler nelerdir?
İlk Türk Denizcisi Çaka Bey Kimdir?
Ege sahillerinde denizcilik faaliyetlerinde bulunan ilk Türk beylerinden Çaka Bey hakkında kaynaklarda çok az bilgi mevcuttur. Ancak Danişmendname’de Oğuzların Çavuldur boyuna mensup bir başbuğ olduğu zikredilmektedir. Hayatı ile ilgili en geniş bilgilerin yer aldığı eser ise, Bizans İmparatoru I. Aleksios Komnenos’un kızı Anna Komnena’nın yazdığı Alexiada adlı eseridir. Bu eserde Çaka Bey, Gr. Tzakhas adı ile anılmaktadır. Bu nedenle de isminin gerçekte Çaka mı yoksa Çakan mı olduğu konusunda tartışmalar mevcuttur. Fakat son yapılan tespitlere göre ilk Türk denizcisi Çaka Bey’in isminin doğru şekilde yazılışının Çakan olması gerektiği belirtilmiştir. Yine Danişmendname’de ise muhtemelen Moğolcanın tesiri ile ismin Çaka şeklini aldığı ve bu şekilde yaygınlaştığı iddia edilmektedir.
Çaka Bey, Sultan Alparslan tarafından Anadolu’nun fethi için görevlendirilen önemli Türkmen beylerinden birisidir. Sultan Turasan’ın maiyetinde bulunan Çaka Bey; Kara Tona ve Hasan Hoşavendi ile birlikte Kayseri’den İstanbul’a kadar akınlarda bulunmuştur. Fakat bu akınlar sırasında Bizanslı kumandan Kabalika Alexsandr tarafından esir alınmış ve İmparator Nikephoros’un sarayına gönderilmiştir. İmparator tarafından kendisine “protonobilissimos” unvanı verilmiştir.
Anna Komnena’nın eserinden elde edilen bilgilere göre ilk Türk denizcisi Çaka Bey, Bizans dilini ve Bizans savaş tekniklerini öğrenmişti. Hatta zaman içerisinde Bizans tahtına göz diktiği de bilinen Çaka Bey’in denizciliğe verdiği önemin İstanbul’u ele geçirme planlarından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Çaka Bey’in Faaliyetleri
Üstün yetenekleri ile Bizans İmparatorunun dikkatini çeken ve bazı imtiyazlar alan denizcimiz önemli pek çok faaliyet gerçekleştirmiştir. Bunlardan birisi de İzmir’in fethi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ünlü Türk denizcisi, Bizans İmparatorunun 1081 yılında değişimi sonucunda İstanbul’daki karışıklıklardan yararlanmış ve kaçmayı başarmıştır. Beyliğinin askerleri ile yeniden bir araya gelen Çaka Bey, İzmir’i ele geçirmiş ve sınırlarını genişletmeye başlamıştır. Hatta İzmir’de o dönem için modern sayılabilecek bir de tersane kurmuştur.
Çaka Bey, kurduğu ilk Türk donanması ile Sakız Adası ile Karaburun arasında yer alan Koyun Adaları civarında Bizans donanması ile karşı karşıya gelmiştir. Donanmalar arasında gerçekleştirilen kanlı boğuşma, gece yarılarına kadar sürmüştür. Netice de Türklerin ilk deniz savaşı Türklerin zaferi ile sonuçlanmıştır. Tarihe Koyun Adaları Savaşı olarak geçen bu mücadele, Bizans donanmasında ciddi kayıplara neden olmuştur. Ayrıca Ege Denizi’nin kontrolü tamamen Türklerin eline geçmiştir.
Sonuç olarak ilk Türk denizcisi Çaka Bey, Malazgirt Savaşı’ndan 10 yıl sonra İzmir merkezli bir beylik kurmuş ve önemli mücadeleler vererek bölgenin Türkleşmesinde büyük rol oynamıştır. Yine atlı göçebe kültürünü benimsemiş olan Türklere ilk kez denizlere yelken açma fırsatı sunmuş, kurduğu devleti ise kısa süre içerisinde Denizci Devlet haline getirmiştir. Çeşme’den denizlere açılması ve Ege adalarında hâkimiyet kurması ise onu “ilk Türk amirali” yapmıştır.
