Türkiye, anayasalı devletlerarasında ilk olarak 1876 senesinde Meşrutiyetin ilanı ile girmiştir. Ancak çok partili yaşama geçilmesi ise Meşrutiyetin ikinci kez ilan edildiği 1908 yılına dayanmaktadır. Bu sırada artık istibdat dönemine son verilmiş ve ülkeye hürriyet gelmiştir. Ülke, padişahın iradesi ile değil, kısmen de olsa demokrasi ile yönetilecektir. Çok partili hayata geçişin ardından kurulan ve ilk muhalefet partisi ise Osmanlı Ahrar Fırkası olarak karşımıza çıkar. Türk siyasi tarihinin ilk muhalefet partisi olan bu parti, aynı zamanda liberal-özgürlükçü eğilimin siyasi partiler alanındaki ilk temsilcisidir.
Osmanlı Ahrar Fırkası, II. Meşrutiyetin ilanının ardından İmparatorluğu yöneten İttihat ve Terakki’ye yönelen muhalefetin düşünsel önderi olarak gösterilebilir. Peki, ömrü çok kısa sürecek olan Osmanlı Ahrar Fırkası’nın kurucusu kimdir? Ahrar Fırkasının kapatılma nedeni nedir?
Osmanlı Ahrar Fırkasının Kuruluşu
Osmanlı Ahrar Fırkası, yeni oluşan meşrutiyet ortamında kurulan ilk resmi siyasi partidir. Bu parti aynı zamanda Prens Sabahattin’in savunduğu Adem-i Merkeziyet düşünce sisteminin de Osmanlı siyasi hayatına girmesini sağlamıştır. Bu düşünce çatısı altında 1908 yılında Prens Sabahattin önderliğinde kurulan bu parti de ilk olarak başkan sorunu yaşanmıştır. Çünkü Prens Sabahattin kendisine önerilen parti başkanlığını kabul etmemiştir. Bu nedenle sonraki dönemde fırkaya resmi bir başkan seçilememiştir. Ancak Prens Sabahattin partiye olan desteğini sürdürmüştür.
Osmanlı Ahrar Fırkası programı, kurucu üye Nurettin Ferruh Bey tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışma sırasında İngiliz siyasi parti geleneği model alınmış ve Avrupa’daki liberal partilerin programı esas alınmıştır. Bunun ardından parti, 1908 yılında yapılan genel seçimlere katılmıştır. Fakat İttihat ve Terakki Fırkası karşısında yeterinde başarı gösterememiştir. Ancak her şeye rağmen bu parti çok partili yaşama geçişte önemli bir iz bırakmıştır.
Osmanlı Ahrar Fırkasının Sonu
İkinci Meşrutiyet’in ilan edilmesinin ardından kurulan ve Osmanlı siyasal yaşamında yeni bir dönem başlatan Osmanlı Ahrar Fırkası, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin en büyük ve en önemli rakibi olmuştur. Ancak partinin Adem-i Merkeziyetçi tavrı, rakipleri tarafından bölücülük olarak nitelendirilmiştir. Partinin 1908 seçimlerine katılması ve başarısızlığa uğraması, hayal kırıklığına neden olmuştur. Çünkü parti sadece bir mebus çıkarabilmiştir.
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin politikalarından memnun olmayan Müslüman ve gayri-müslim mebuslar ortaklaşa bir grup oluşturdular. Ancak bu grup kendisinden beklenildiği kadar atak ve etkili bir siyaset gerçekleştirememiştir. Kısa bir süre sonra patlak veren 31 Mart Ayaklanması ise Osmanlı Ahrar Fırkası için sonun başlangıcı olmuştur. Fırkanın bu ayaklanma ile herhangi bir bağlantısı tespit edilememiş olsa da, ortaya çıkan buhran nedeniyle fırka dağılma sürecine girmiştir.
Hareket Ordusunun İstanbul’a hakim olacağının anlaşılması üzerine Osmanlı Ahrar Fırkası’na mensup olan bazı milletvekilleri korkarak İstanbul’dan ayrılmıştır. Bu kararın ardından İsmail Kemal Bey, Nurettin Ferruh ve partinin genel sekreteri Fazlı Bey gibi partideki önemli isimler İstanbul’dan ayrılmıştır. Bunun yanında partiden ayrılanlar arasında partinin basındaki destekçisi Mevlanzade Rifat da bulunmaktadır. 31 Mart Ayaklanması’nın bastırılmasını takip eden günlerde ise aslında ortada fiilen bir Ahrar Fırkası’nın varlığından söz etmek oldukça güçtür. Osmanlı Ahrar Fırkası Türk siyasal yaşamında önemli bir yere sahiptir. Bunun nedeni ise bugüne kadar uzanan siyasal bir çizginin ilk temsilcisi olmasındandır. Bu siyasal çizgi, Ahrar Fırkası’nın ardından pek çok siyasi parti tarafından temsil edilmiştir. Bahsedilen temsilciler arasında Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası yer almaktadır. Yine bu siyasal çizginin temsilcileri arasında Demokrat Parti ve Adalet Partisi