İskitler (bilinen diğer adıyla Sakalar) Türk tarihi açısından oldukça önemli bir topluluktur. Tarihte bilinen ilk Türk topluluğu olan İskitler, Türkleri meydana getirmiş olan Turanid ( Ön Türkler) kavminin mensubudur. Ancak İskitler ile ilgili en önemli kaynak Grek tarihi kaynaklarıdır. Çünkü bu Türk topluluğu, Grekler ile yakın ilişkiler kurmuştur. Bunların yanı sıra medeniyetler tarihinin bilinen ilk tarihçisi olan Herodot, İskitler döneminde yaşamıştır. İskit coğrafyasında seyahat eden ilk tarihçi Herodot, İskit tarihi ile ilgili pek çok bilgi kaleme almıştır.
Herodot, İskitler ile ilgili kaleme aldığı yazılarında onların Türk olduğu gerçeğini de vurgulamıştır. Her ne kadar İskitlerin yaşadığı dönemde Türklük ifadesi milli bir isim olarak kullanılmıyor olsa da, Herodot’un naklettiklerinden ve Grek kaynaklarından İskitlerin Türklerin atası olduğu tespit edilebilmiştir.
İskitler ve Yayıldıkları Coğrafya Hakkında Bilgiler
İskitler, doğuda Çin Seddi’nden batıda Tuna nehrine kadar yaklaşık 7000 kilometreden fazla bir alana yayılmışlardır. Bu nedenle pek çok kavim tarafından tanınmış ve bu kavimlerin yazılı belgelerinde adlarından bahsedilmiştir. İskit adına ve onlar ile ilgili bilgilere başta Grek kaynakları olmak üzere Pers çivi yazılı metinlerinde, Asur ve Çin yıllıklarında rastlanmaktadır. Bahsi geçen bu kaynaklar; dil, kültür ve coğrafya bakımından birbirinden farklı kavimlere ait olduğu için İskit adı bu kaynaklarda farklı şekillerde geçmektedir.
Grek kaynaklarında İskit adına özellikle M.Ö. 8. yüzyıldan sonra rastlanmaya başlanmıştır. Bu kaynaklarda İskitler “Skythai” olarak geçmektedir. Tarihin Babası olarak bilinen Herodot’un Tarihi’nde ise daha önce de bahsettiğimiz gibi İskitler ile ilgili çok kıymetli bilgiler yer almaktadır. Yine Strabon’un “Coğrafya” adlı eserinde ise İskitlerin gelenek ve görenekleri ile ilgili bilgilere yer verilmektedir. Bunların yanı sıra Asur kaynaklarında karşımıza çıkan “Aşguzai”lerin İskitler olduğu kabul edilmektedir.
Tarihte bilinen ilk Türk topluluğu olan İskitler’in (Sakalar) Çin Seddi’nden Tuna nehrine kadar geniş bir alana yayılmaları, onların daha çok kavim tarafından tanınmasına neden olmuştur. Sakaların bu bahsedilen sahada yaşadığı yazılı kaynaklarda da açıkça gösterilmektedir. Ayrıca İskitlere ait arkeolojik malzemelerin bu geniş coğrafyadan çıkması, yazılı kaynaklardaki bilgileri destekler niteliktedir.
İskitlerden Günümüze Kalan En Önemli Arkeolojik Bulgular
İskitler üzerine yapılan ilk kazı, 17. yüzyılda gizli kazılar yapan bazı defineciler tarafından gerçekleştirilmiştir. Defineciler bu kazı sırasında çok kıymetli eserler bulmuşlardır. Ancak define avcılığından elde edilenlere el konulmuş ve St. Petersburg’a götürülmüştür. Bu durum; konu ile ilgili çalışmalar yapılmasına neden olmuş ve İskit sanatı ile ilgili en önemli konulardan birisi olan “Hayvan Üslubu” hakkında fikirlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
İskit sanatına ait en güzel örnekler ise “kurgan”adı verilen mezarlardan çıkarılmıştır. Bu kurganlar arasından en bilinenleri; Chertomlyk Kurganı, Esik Kurganı ve Pazırık Kurganı’dır. Kurganlar içerisinden çıkan en önemli eserlerden birisi ise Altın Elbiseli Adam olarak adlandırılan, İskit hükümdarının giyimi hakkında bilgi veren kıyafettir. Bu kıyafet, Kazakistan Alma-Ata yakınlarında yer alan Esik Kurganı içerisinden çıkarılmıştır.
Bunların yanı sıra ilk Türk topluluğu olarak bilinen İskitlere ait arkeolojik buluntular bunlar ile sınırlı değildir. Çünkü “Bozkırın kuyumcuları” olarak bilinen İskitler, altın ve gümüş işlemeciliğinde oldukça ileri bir topluluktu. Bu anlamda Altın Elbiseli Adam adlı eserin bulunduğu Esik Kurganı (Issık Kurganı) içerisinden ayna, tarak, tas, tabak ve gümüş kaşıklar ile birlikte 4 bin 800 parça altın eşya çıkarılmıştır. Böylece Firavun Tutankamon’un mezarından sonra en çok altının ele geçirildiği mezar Esik Kurganı olmuştur.