Türkler, tarih boyunca dünya üzerinde farklı coğrafyalara göç etmiş ve devletler kurmuşlardır. Ancak bu süreçte Türkler için değişen sadece yaşadıkları coğrafya olmamış, aynı zamanda kullandıkları alfabeler de değişiklik göstermiştir. Günümüze kadar toplamda beş farklı alfabe kullanan Türkler, bu alfabeler arasından sadece iki tanesini tam anlamı ile kendileri oluşturmuşlardır. Diğer üç dili ise diğer uygarlıkların etkisinde kalarak kullanmışlardır. Tüm bu süreç içerisinde Türklerin kullandığı ilk alfabe ise Göktürk alfabesidir. Orhun Alfabesi olarak da bilinen bu alfabe ile yazılmış ve günümüze ulaşan irili ufaklı pek çok yazıt yer almaktadır. Ancak bunlar arasında en önemli olanları, Moğolistan’da Orhun Nehri kıyısında yer alan Orhun Yazıtları olarak karşımıza çıkmaktadır. Peki, Göktürk alfabesi kökeni ile ilgili ortaya atılan iddialar nelerdir? Bu alfabenin diğer özellikleri nelerdir?
Göktürk Alfabesi Kökeni ve Gelişimi
Göktürk alfabesinde yer alan harfler dikkatli olarak incelendiğinde, Türklerin günlük yaşamda kullandıkları nesnelerin yazıdaki karşılıkları olduğu anlaşılabilir. Özellikle “↓” (ok) ve “D” (yay) gibi harfler, benzetilen nesneleri hem ses hem de görsel olarak birebir karşılamaktadır. Aslına bakılırsa harflerin Türk yaşamında kullanılan nesneleri sembolize etmesi dahi bu alfabenin Türklere ait olduğunu kanıtlar niteliktedir. Çünkü harflerin görüntüleri ve karşıladıkları sesler arasındaki benzerlik bir tesadüf olarak kabul edilemeyecek kadar nettir.
Göktürk alfabesinde yer alan harflerin Türk yaşantısı ile iç içe olduğundan yukarıda bahsettik. Ancak Göktürk alfabesi ile ilgili farklı iddiaları bulunan Türkologlar da yer almaktadır. Türk dili ile ilgili araştırmalar yapan bu kişiler Orhun alfabesinin; Soğd, İrani, Arami, Pehlevi ya da direkt olarak Sami kaynaklı olduğunu kabul ederler. Bazı batılı dilbilimciler ise Göktürk alfabesinin “runik” yazı olduğunu yani Slav kökenli olduğunu iddia etmiştir. Ancak bu bahsedilen tezlerin tamamı gerekli şekilde temellendirilemedikleri için çürütülmüşlerdir.
Sonuç olarak Göktürk alfabesinin kökeni ile genel olarak kabul edilen, halkın günlük yaşantısında önemli yer tutan nesnelerden doğduğu yönündeki tezdir.
Göktürk Alfabesinin Özellikleri
Türklerin kullandığı ilk alfabe olan Göktürk alfabesi, aynı zamanda bir yazı sistemidir. Bu nedenle de Göktürk alfabesi kullanılarak yazılan metinlerin dili için Göktürkçe terimi kullanılmaktadır. Dünyanın en eski uygarlıklarından birisi olan Türklerin kendilerine ait bir yazı sistemine sahip olması oldukça doğal bir durumdur. Çünkü Türkler zaten dil becerileri yüksek bir millettir. Bu nedenle yarattıkları dil yanında yazı sistemleri de kendi içerisinde estetiğe ve harika bir sisteme sahiptir.
Göktürkçeye ait ilk örnekler ise 7. yüzyıla aittir. Orhun Yazıtları olarak adlandırılan bu ilk örnekler, aynı zamanda Türk tarihi ve edebiyatının aydınlatılması adına da büyük önem taşımaktadır. Yine Göktürk alfabesi 38 harfe sahiptir. Bu harflerden 4’ü ünlü, 34’ü ise ünsüzdür. Ancak normalde Türkçede bu kadar ünsüz harf yer alamaz. Bu durumun nedeni ise Orhun alfabesinde pek çok sessiz harfin iki ünsüz işaret ile gösterilmesidir. Ayrıca ilk Türk alfabesi içerisinde “ık, nç, yn, ok” gibi çift ünsüzler de bulunmaktadır.
Bu alfabe kullanılarak yazılan yazılarda harfler Türkçe yazılardaki gibi birleşmez, aksine ayrı yazılır. Cümlelerin aralarına ise iki nokta üst üste konulur ve birbirlerinden ayrılırlar. Bu noktalama işareti dışında Göktürk alfabesi içerisinde başka bir noktalama işareti bulunmaz ve yazılar sağdan sola doğru yazılmaktadır.
Tüm bunların yanında Orhun alfabesi, Göktürk dönemindeki Türkçeyi yazabilmek için oluşturulmuştur. Bu nedenle de ses sisteminin o döneme daha uygun olduğu söylenebilir. Yine de günümüz Türkçesinin söz varlığını Göktürk alfabesi ile yazmak mümkündür. Ancak bunun için ses denkliklerinin kullanılması şarttır.